DÜNYADA VE ÜLKEMİZDE GAZETE 4

Gazete tarihini incelediğimizde ilk gazetelerin bir-iki yüz adet basıldığını, teknoloji ile basım ve dağıtım imkânlarının gelişip artmasıyla gazetelerin baskı sayısı milyonu geçtiğini, 20. yüzyılla birlikte amaçladığı okuyucu kitlesine ulaşabildiğini görürüz. Yazı dizimizin geçen bölümünde gazete tarihini incelerken ülkemiz gazeteciliğinde müvezziliğin, gezgin satıcılığın yerini söz ederken bu konudaki izlenimimde “Ben çocukluğumdan, İstanbul’a gittiğimizde yoğurtçular, sütçüler, zerzevatçılar (İstanbul’da sebzecilere zerzevatçı derlerdi) ve daha pek çok unuttuğum satıcılarla birlikte gazete satıcılarınında seslendiklerini bilirim.” Demiştim. Kaldığımız yerden devam ediyoruz.

*

Bizim burada sokağa çıkma yasağı uygulanan nüfus sayımı sırasında, bazende Pazar günleri gazete satıcısı geçerdi. Bugün Adnan Menderes caddesi üzerinde Elit Otelinin olduğu köşede eskiden bakkal vardı. Hatırladığım kadarıyla 1960-1970 arasında o bakkalı işleten Nurettin adında eski gelme Boşnaklardan bir ağabeyimizdi. O yerin adı hala bakkallar durağıdır. O Nurettin ağabey daha sonra ailevi sebeplerle bakkalı kapattı, gazete satıcısı oldu. Eski Bakkalı gazeteci dükkânına dönüştürdü. Bir süre sonra işi müvezziliğe yani gezici satıcılığa çevirdi. 1976-82 arası ondan her gün gazete alırdım. Bazen ruhsal durumu elvermez gazeteleri ertesi gün dağıtırdı. Bir gün öncenin gazetesiyle o günün gazetesini birlikte aldığımda olmuştur. Zamanla bu gazete satışı iki üç gün gecikince daimi müşterisini kaybetti.

Yeterince özele indik, artık konumuza dönelim.

*

Cumhuriyet döneminde gazete dağıtıcılığını iki bölüme ayırabiliriz. İlki; gazetelerin kendi imkânlarıyla, buldukları kişiler aracılığıyla gazete dağıttıkları örgütsüz dönemdir. Bu bölüm 1959 yılında bitmiştir. İkincisi ise dağıtım şirketlerinin kurulduğu örgütlü dönemdir. Bu dönemde gazete dağıtımı kitleselleşmiş daha çok okuyucuya erişmek mümkün olmuştur. Ülkemizde giderek artan kara ve demir yollarının gazete dağıtımına katkısı çoktur. 1946’da başlayan çok partili sistemle kentleşme ve okur yazar oranı arttı. Gazete satışları bundan da olumlu yönden etkilendi. O döneme kadar sadece büyük şehirlerde bulunan “Gazete Bayiliğine, yani aracı kuruluşlara diğer şehirlerde de ihtiyaç vardı.

1957 yılında siyasal hayat hareketlenince gazete sayısı arttı. Bu artışın ardından “Kitle Gazeteleri” doğunca ulusal dağıtımın yapılması zorunlu duruma gelmiştir. Bunun üzerine gazeteler aldıkları kararla ortaklaşa bir dağıtım şirkete kurdular. İlk dağıtım şirketi GAMEDA (Gazete Dağıtım Ltd. Şti) 4 Eylül 1959 yılında Tercüman, Milliyet, Cumhuriyet, Yeni Sabah ve Dünya gazeteleri ile Hayat mecmuasını çıkaran Tifdruk Matbaacılık ortaklığı ile kurulmuştur.

  
1975 yılına kadar varlıklarını sürdüren “Madrabaz” adıyla anılan İstanbul bayilerinin sayısı 23’ü bulmuştu. Dağıtım şirketleri, İstanbul içinde kendilerine bağlı yaygın bir bayilik örgütü kurarak gazetelerin dağıtımını bu örgüt kanalıyla yapmaya başladılar. Bu değişimle birlikte kendiliğinden gelişmiş olan eski sistem, yerini, bayilik bölge sınırlarının belirlendiği ve bayilerin kurumsallaştığı bugünkü bayilik sistemine bıraktı.

SON

Yayın Tarihi: 22.01.2016